Προβληματισμοί πάνω στο πνεύμα του ασκητισμού ΙΙ – Σύντομη ιστορική αναδρομή στο Γνωστικισμό

Τις πρώτες εκδηλώσεις του κινήματος τις αναγνωρίζουμε στους Νεοπυθαγόριους φιλοσόφους και στον Φίλωνα. Αλλά οι πρώτοι που θεωρούνται επίσημα ως Γνωστικοί είναι οι Οφίτες, τον πρώτο μ. Χ. Αιώνα. Αυτοί έδρασαν στην Έφεσο και τη Συρία. Ενδεχομένως να έχουν σχέση στη διδασκαλία με τους αποκαλούμενους Νικολαίτες της αποκάλυψης του Ιωάννη. Αν και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία σχετικά για να μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι.


Από τα συμφραζόμενα των κειμένων της Καινής Διαθήκης φαίνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν χαλαρά ήθη (μπαίνουν στα σπίτια και παρασέρνουν τα νέα κορίτσια -επιστολή Ιούδα) ζούσαν με πονηριά σε βάρος των άλλων χριστιανών. Χρησιμοποιώντας φανταχτερά λόγια παραπλανούσαν τους αμαθείς και αστήρικτους στην πίστη του Χριστού.  Είναι πιθανώς αυτοί που τους αναφέρει ο Πέτρος ως αυτούς που διαστρεβλώνουν “τινά δυσνόητα” του αποστόλου Παύλου, και είναι αυτοί που και ο Παύλος στην προς Ρωμαίους αναφέρει ως κάποιους που διαδίδουν ότι ο ίδιος ( ο Παύλος) υποστηρίζει πως πρέπει οι πιστοί να πράττουν την αμαρτία για να περισσέψει η χάρις του Θεού.

Είναι αυτοί που στην αποκάλυψη του Ιωάννη αναφέρονται ως αυτοί που ισχυρίζονται ότι ξέρουν τα βάθη του Σατανά, και στην επιστολή του Ιούδα σαν αυτούς που παρησέφρησαν στην εκκλησία χωρίς να είναι γνήσιοι χριστιανοί.

Αυτά ταιριάζουν με τους πρώτους γνωστικούς που υποστήριζαν ότι σκίζουν το μυστικό πέπλο που σκεπάζει το “υπεραισθητό” και μέσα από την έκσταση γνωρίζουν τα βάθη των μυστηρίων. Χρησιμοποιούσαν τα μέσα της φιλοσοφικής έρευνας, τη μυθολογία και το μυστικισμό δημιουργώντας σαφέστατα μια αίρεση μέσα στους κόλπους της πρώτης εκκλησίας.

Ο ίδιος ο Χριστός στο γράμμα του στην εκκλησία της Εφέσου αναφέρει ότι μισεί τα έργα των Νικολαϊτών. Παρομοιάζεται δε η δραστηριότητα τους με τη πρακτική του Βαλαάμ που παρότρυνε τον Βαλάκ (βασιλιά των Μωαβιτών) να παρασύρει στην ειδωλολατρεία και τη φυσική πορνεία τους Ισραηλίτες. Το “ ούτως” (παρομοίως) που χρησιμοποιεί ο Ιωάννης στο Αποκάλυψη 2:15 δηλώνει όχι μόνο φυσική πορνεία δηλαδή τα χαλαρά ήθη που αναφέραμε παραπάνω αλλά και πνευματική. Το να ανταλλάξουν δηλαδή την απλότητα του μηνύματος του Θεού στους ανθρώπους με πολύπλοκα διανοητικά κατασκευάσματα που τελικά οδηγούν τον άνθρωπο μακριά από το Θεό.


Ο Ειρηναίος πάλι εξηγεί για τους Νικολαίτες ότι ήταν άνθρωποι που “ζούσαν μια ζωή άκρατης επιείκειας”, ο Κλήμης Αλεξανδρείας,  θα πει ότι αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν μια ζωή με πολύ χαλαρά ήθη και ήταν οπαδοί κάποιου διακόνου Νικόλαου.

Όποια όμως κι αν είναι η αλήθεια για τις ιστορικές λεπτομέρειες,το βασικό χαρακτηριστικό των απόψεων τους είναι όχι απλώς η υποτίμηση της ύλης, αλλά η απόδοσή σε αυτή κάθε αιτίας κακού. Ταυτίζοντας την με την αμαρτία και τη φθορά και επιδιώκοντας τα του “πνεύματος” που οδηγεί στην πραγματική γνώση και αλήθεια μπαίνουν σε ένα μονοπάτι ψεύδους που ανοίγει το δρόμο και βάζει τις βάσεις για απόψεις που θα εδραιώσουν αργότερα τον ασκητισμό στην εκκλησία.


Στο δρόμο τους δεν μένει τίποτα ακέραιο ούτε καν βασικές βιβλικές αρχές που πίστευαν απερίφραστα οι πρώτοι χριστιανοί, όπως η δημιουργία του κόσμου από τον Θεό. (γιατί πως να δεχόντουσαν ότι λατρεύουν αυτόν που έφτιαξε αυτό που θεωρούσαν την αιτία του κακού;). Αμφισβήτησαν ακόμα και την σωματική ανάσταση του Χριστού ( γιατί πως να συμβιβάσουν το ότι ο Θεός τίμησε το υλικό σώμα του Χριστού;) Δανείστηκαν την άποψη για την αιώνια πάλη του καλού με το κακό απο το Ζωροαστρισμό, και έφτιαξαν τον καλό Θεό της Καινής Διαθήκης και τον κακό Θεό της Παλαιάς Διαθήκης και δημιουργό της ύλης.Δεν χρησιμοποιούν μόνο χριστιανικά κείμενα αλλά και πλήθος απόκρυφων Και η σειρά των ιδιαίτερων διδασκαλιών τους δεν έχει τέλος.


Στα γνωστά συγγράμματα εκκλησιαστικών πατέρων που μέσα απο αυτά μαθαίνουμε τις απόψεις των γνωστικών, όπως τα 1. “Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως “ του Ειρηναίου, 2. Τα “Φιλοσοφούμε να” αγνώστου συγγραφέως, 3. Το “Κατά Βαλεντιανών” του Τερτυλλιανού γραμμένο στα λατινικά,

προστίθεται 4. Το γνωστικό σύγγραμμα γραμμένο στα κοπτικά “Πίστις Σοφία” 5. οι πάπυροι που ανακαλύφθηκαν το 1949 στο Λούξορ Ναγκ Χαμάντι, και τελευταίο 6. το “Ευαγγέλιο του Ιούδα” που βρέθηκε κοντά στην πόλη Ελ Μίνια της Αιγύπτου το 1970.


Μετά τους Οφίτες τον 2ο αιώνα έδρα του γνωστικισμού γίνεται η Αίγυπτος μέσω του Βασειλίδη που είναι ο πρώτος συστηματικός δάσκαλος του. Την ίδια εποχή δρα ο Βαλεντίνος στην Ρώμη και στην συνέχεια στην Κύπρο.

Ακολουθεί ο Βαρδησάνης μαθητής του Βαλεντίνου, και απο άλλη σχολή ο Μαρκίων στην Σινώπη και αργότερα στην Ρώμη. Η ολοκλήρωση της ιστορικής εξέλιξης των γνωστικών γίνεται με τον Μάνη απο την Περσία που γεννήθηκε

το 216 μ. Χ. και απο αυτόν βγήκε η αίρεση των Μανιχαίων.




Δημοσιεύτηκε

σε

από